Page 49 - รายงานการศึกษาวิจัย เรื่อง เพื่อปรับปรุงแก้ไขนโยบายกฎหมายที่ละเมิดสิทธิมนุษยชนด้านที่ดินและป่า

สํานักงานคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแหงชาติ
National Human Rights Commission of Thailand

โดยนับตั้งแตป พ.ศ. 2439 เปนตนมา รัฐบาลสยามไดสถาปนากรมปาไมขึ้นเพื่อทําหนาที่ควบคุม
การทําไมโดยเฉพาะการสัมปทานไมสักในเขตภาคเหนือของประเทศไทยการสถาปนากรมปาไมครั้งนั้น นับไดวา

เปนการประกาศรวมศูนยอํานาจในการจัดการทรัพยากรปาไมของประเทศไทย ซึ่งกอนหนานั้นพื้นที่ปาไม
ในเขตภาคเหนืออยูภายใตการควบคุมของเจาผูครองนครซึ่งมีระบบการจัดการที่แตกตางกันไปในชวงเริ่มตน

ของการวางระบบรวมศูนยอํานาจการจัดการปา รัฐบาลสยามไดวาจางนายโฮรเบิรต เสลด (Horbert Slade)
นักปาไมชาวอังกฤษใหมาทําหนาที่ใหคําปรึกษาและวางกฎเกณฑการบริหารจัดการปาไม ตอมา นายเสลดไดรับ

การแตงตั้งใหเปนเจากรมปาไม (อธิบดีกรมปาไม) คนแรกในประวัติศาสตรการปาไมเมืองไทย ทั้งนี้ การบริหาร
จัดการทรัพยากรปาไมในสมัยนั้นเนนการทําไมสัก และตอมาเปนไมกระยาเลยจากปาธรรมชาติโดยผูรับสัมปทาน

สวนใหญมักเปนบริษัทตางชาติซึ่งสวนใหญเปนบริษัทของอังกฤษ เชน บริษัทบอมเบย - เบอรมารโดยรัฐบาลสยาม
ไดรายไดจากการสัมปทานโดยเก็บคาภาคหลวงการทําไมในเขตสัมปทาน ประเทศไทยเปดใหมีการสัมปทานปาไม

ในเขตปาธรรมชาตินับตั้งแตนั้นเรื่อยมา แตไดประกาศปดสัมปทานปาไมทั่วประเทศอยางเปนทางการ
ในป พ.ศ. 2532 หลังเกิดภัยพิบัตินํ้าทวมดินถลมที่พิปูน นครศรีธรรมราช ซึ่งนับรวมเวลาในการทําไมในปาธรรมชาติ

เกือบหนึ่งศตวรรษที่ผานมา รัฐใชอํานาจผานกรมปาไมโดยมีความพยายามอยางตอเนื่องในการใชอํานาจประกาศให
พื้นที่ปาเปนพื้นที่ปาไมของรัฐและออกกฎหมายปาไมเพื่ออํานวยการใหรัฐมีอํานาจและหนาที่ในการจัดสรร

การใชประโยชนทรัพยากรในพื้นที่ปาไมแตเพียงผูเดียว ดังนั้น เทคนิคของรัฐในการควบคุมทรัพยากรปาไม
ก็คือ การกําหนดพื้นที่ใหเปนของรัฐและออกกฎหมาย เพื่อใชเปนเครื่องมือสําหรับเจาหนาที่รัฐในการจัดสรร

การใชประโยชนทรัพยากรปาไมในป พ.ศ. 2507 กรมปาไมออกกฎหมายปาสงวนแหงชาติ พ.ศ. 2507 นัยสําคัญ
ของกฎหมายฉบับนี้คือการกําหนดนิยาม “ที่ดินปาไม” ซึ่งกฎหมายฉบับนี้นิยามวา “ที่ดินที่ยังไมมีบุคคลใด

ครอบครองเปนเจาของตามประมวลกฎหมายที่ดิน” หมายความวา ที่ดินทั้งที่มีตนไมปกคลุมและไมมีตนไม
ปกคลุม แตยังไมมีการออกเอกสารสิทธิ์ที่ดินโดยกรมที่ดินถือเปนที่ดินปาไมและจัดเปนพื้นที่ปาสงวนแหงชาติ

นอกจากนี้ กรมปาไมออกประกาศพระราชบัญญัติสงวนและคุมครองสัตวปา พ.ศ. 2503 ทั้งนี้
ในเชิงการควบคุมพื้นที่เพื่ออนุรักษสัตวปากรมปาไมไดประกาศเขตรักษาพันธุสัตวปาขึ้นทั่วประเทศ ในระยะเวลา

ใกลเคียงกันกรมปาไมออกประกาศพระราชบัญญัติอุทยานแหงชาติ พ.ศ. 2504 และมีการประกาศอุทยานแหงชาติ
เขาใหญเปนอุทยานแหงชาติแหงแรกของประเทศไทย และประกาศปาสลักพระจังหวัดกาญจนบุรีเปนเขตรักษา

พันธุสัตวปาแหงแรกในประเทศไทยเชนเดียวกัน แตดูเหมือนวาระบบการจัดการปาแบบรวมศูนยอํานาจ
โดยมีกรมปาไมทําหนาที่หลักไมสอดคลองกับระบบสังคมการเมืองและระบบนิเวศธรรมชาติในสังคมไทย

และไมบรรลุตามวัตถุประสงคเดิมที่จะเพิ่มพื้นที่ปาไม ในทางตรงกันขามพื้นที่ปาไมในประเทศไทยกลับลดลง
อยางตอเนื่องโดยพื้นที่ปาไดลดลงจากประมาณรอยละ 43 ของพื้นที่ประเทศในป พ.ศ. 2516 เหลือเพียง

ประมาณรอยละ 25 ในชวงทศวรรษ 2540 (กรมปาไม, 2552)
“ชาวบาน” และ “ระบบเกษตรกรรมในปา” มักถูกตําหนิจากเจาหนาที่และสังคมวาเปนสาเหตุหลัก

ของปญหาความเสื่อมโทรมของทรัพยากรปาไม รัฐมักมองวาชาวบานและระบบเกษตรกรรมดังกลาวเปนศัตรู
ที่รายกาจตอทรัพยากรปาไมและไดใชความพยายามหลายครั้งในการควบคุมประชากรที่อาศัยในปา

28 รายงานการศึกษาวิจัย เรื่อง “เพื่อปรับปรุงแกไข
นโยบายกฎหมายที่ละเมิดสิทธิมนุษยชนดานที่ดินและปาไม”