Page 156 - รายงานการศึกษาวิจัย เรื่อง เพื่อปรับปรุงแก้ไขนโยบายกฎหมายที่ละเมิดสิทธิมนุษยชนด้านที่ดินและป่า

สํานักงานคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแหงชาติ
National Human Rights Commission of Thailand

ใหเอกชนเขาไปครอบครองและบริหารจัดการในรูปแบบสัมปทานปาไม สัมปทานเหมืองแร หรือใหเชาที่ปาสงวน

ระยะยาว เปนตน แต Illinor Ostrom โตแยงวา แนวทางการควบคุมโดยตรงจากรัฐ มาจากความเชื่อที่วา
รัฐควรจะมีบทบาทเปนแรงขับภายนอกใหบุคคลเลือกทางที่ถูกตองและลงโทษหากมีการทําผิดกติกา แนวทางนี้

จะประสบผลเลิศก็ตอเมื่อรัฐมีขอมูลอยางสมบูรณและสามารถบังคับใชกฎกติกาไดอยางแมนยําและทั่วถึง ซึ่งในความ
จริงอาจไมเปนเชนนั้น เพราะรัฐไมมีขอมูลที่ดีพอ บังคับใชกติกาไดไมมีประสิทธิภาพ เพราะกลัวเสียคะแนนนิยม

หรือกลัวกระทบนายทุน จนทายที่สุดแลวยอมไมมีใครทําตามกติกาและทรัพยากรก็ตกอยูในสภาพเปดเสรี
ไมมีกรรมสิทธิ์ที่ชัดเจน และจบลงดวยโศกนาฏกรรมของทรัพยากรรวมเชนเดิม สวนแนวทางการใหสัมปทาน

กับเอกชนโดยเชื่อวา เอกชนจะมีแรงจูงใจในการดูแลรักษาระบบทรัพยากรนั้นใหอยูในสภาพดี เพราะจะตอง
ใชประโยชนจากทรัพยากรนี้ไปอีกนาน จึงไมตองการใหเสื่อมโทรมเร็วเกินควร แตก็ไมอาจเกิดผลเลิศ

ถาทรัพยากรบางอยางมีความจํากัด เชน หากธรรมชาติของทรัพยากรรวมมีความไมแนนอน เอกชนที่จะตอง
แบกรับความเสี่ยงแทน รวมทั้งการใหสัมปทานกับเอกชนอาจไปขัดกันหรือสงผลกระทบภายนอก (Externalities)

กับวิถีการดําเนินชีวิตของชาวบานในชุมชน และกลายเปนความขัดแยง ดังนั้น ทั้งการควบคุมโดยตรงจากรัฐ
และการใหสัมปทานกับเอกชนก็อาจไมชวยใหการบริหารจัดการทรัพยากรรวมบรรลุผลเลิศแตอยางใด

แนวคิดเรื่องสิทธิชุมชน
ผลจากแนวคิดแยกคนออกจากปาและแนวคิดความเปนเอกภาพในการบริหารจัดการปาและทรัพยากร

เพื่อมุงประโยชนสูงสุดทางเศรษฐกิจ ทําใหการรับรูและเคารพในสิทธิของชุมชนทองถิ่นในการดูแลรักษา
และใชประโยชนจากปา รวมทั้งการจัดการนํ้าระบบเหมืองฝายซึ่งเปนรูปแบบการจัดการทรัพยากรบนฐานความรู

ภูมิปญญาของชุมชนบิดเบือนไปจากความเปนจริง ในทางปฏิบัติเจาหนาที่หนวยงานปาไมในพื้นที่โดยเฉพาะ
หนวยงานที่เกี่ยวของกับการจัดการที่ดินปาไมและหนวยงานสงเสริมปาชุมชนก็มีความเขาใจในองคความรู

และภูมิปญญาในการจัดการปาของชุมชน เอกสารของสํานักงานปาชุมชน กรมปาไมจํานวนมากก็ยืนยันขอมูล
เหลานี้ แตเนื่องจากบทบัญญัติในกฎหมายปาไมทุกฉบับไดใหอํานาจแกพนักงานเจาหนาที่รัฐในการควบคุม

การบริหารจัดการปาแตเพียงฝายเดียว กฎหมายปาไมเกิดขึ้นมานานกอนแนวคิดสิทธิชุมชนจะเปนที่ยอมรับ
และเขียนไวในกฎหมายรัฐธรรมนูญจึงไมไดรองรับสิทธิชุมชน ทําใหสิทธิชุมชนในแวดวงปาไมจึงถูกใหความสําคัญ

เปนเพียงแนวความคิดเทานั้น ตราบใดที่การใชสิทธิของชุมชนไมกระทบกฎหมายปาไมมาก ๆ พนักงานเจาหนาที่
ก็จะทําเปนไมรูไมเห็น แตเมื่อตองกระทบกับอํานาจตามกฎหมาย เชน การทําไรหมุนเวียน การตัดไมในปา

ไปใชสอย หรือการลาสัตวเพื่อเปนอาหาร ซึ่งทวนกระแสการอนุรักษปาแบบตะวันตกหรือกระทบกับนโยบาย
ของรัฐ ชุมชนก็จะถูกกระทําโดยวิธีจํากัดการใชสิทธิ เชน ถูกจํากัดไรไมใหใชระบบหมุนเวียนพื้นที่เพาะปลูก

หรือหามเผาเศษไมปลายไมเพื่อเตรียมพื้นที่ทําไร และยิ่งในชวงกระแสสิ่งแวดลอมและกระแสโลกรอนแรง ๆ
และรัฐมีนโยบายปลูกฟนฟูปาโครงการขนาดใหญทั้งของรัฐและภาคเอกชน ชุมชนก็มักจะไดรับผลกระทบสูญเสีย

ที่ทํากินจากโครงการปลูกปาทั้งหลาย

รายงานการศึกษาวิจัย เรื่อง “เพื่อปรับปรุงแกไข 135
นโยบายกฎหมายที่ละเมิดสิทธิมนุษยชนดานที่ดินและปาไม”