Page 40 - รายงานการศึกษาวิจัย เรื่อง คณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติกับการตรวจสอบการละเมิดสิทธิมนุษยชนในความสัมพันธ์ระหว่างเอกชนด้วยกัน

ปจจุบันเปนที่ยอมรับกันทั่วไปในระบบกฎหมายเยอรมันวา หลักนิติรัฐมีองคประกอบ

ที่สําคัญสองสวนคือ องคประกอบในทางรูปแบบ และองคประกอบในทางเนื้อหา กลาวคือ 69
องคประกอบในทางรูปแบบ คือ การที่รัฐผูกพันตนเองไวกับกฎหมายที่องคกรของรัฐ

ตราขึ้นตามกระบวนการที่รัฐธรรมนูญกําหนดขึ้นหรือที่รัฐธรรมนูญมอบอํานาจไว ทั้งนี้ เพื่อจํากัดอํานาจของรัฐลง

และเมื่อพิจารณาในทางรูปแบบแลวจะเห็นไดวา หลักนิติรัฐมุงประกันความมั่นคงแนนอนแหงนิติฐานะของบุคคล
องคประกอบในทางเนื้อหาประกอบไปดวยหลักการยอย ๆ หลายประการที่สําคัญ ไดแก หลักการแบงแยกอํานาจ

หลักความชอบดวยกฎหมายของการกระทําขององคกรของรัฐ หลักการประกันสิทธิในกระบวนพิจารณาคดี
ตลอดจนหลักการประกันสิทธิของปจเจกบุคคลในการเขาถึงกระบวนการยุติธรรม

องคประกอบในทางเนื้อหา คือ การที่รัฐประกันสิทธิเสรีภาพขั้นพื้นฐานของราษฎร

โดยกําหนดใหบทบัญญัติวาดวยสิทธิเสรีภาพมีคาบังคับในระดับรัฐธรรมนูญคือ มีคาบังคับในระดับสูงสุด ผูกพัน
อํานาจมหาชนของรัฐทุกอํานาจใหตองเคารพและเรียกรองใหรัฐตองกระทําการโดยยุติธรรมและถูกตอง และเมื่อ

พิจารณาในทางเนื้อหาแลวนิติรัฐจึงมุงตรงไปยังการรักษาความยุติธรรมในรัฐเอาไวในแงนี้ เราจึงอาจกลาวไดวา

นิติรัฐมีลักษณะเปน “ยุติธรรมรัฐ” (Gerechtigkeitsstaat) และองคประกอบในทางเนื้อหาของหลักนิติรัฐ
ประกอบดวยหลักการยอย ดังนี้ หลักการคุมครองความไวเนื้อเชื่อใจที่บุคคลมีตอระบบกฎหมาย หลักการกําหนด

ใหสิทธิขั้นพื้นฐานของบุคคลมีคาบังคับทางกฎหมายในระดับรัฐธรรมนูญและหลักความพอสมควรแกเหตุ

จากที่กลาวมาขางตนจึงอาจสรุปไดวา “หลักนิติรัฐ” เปนหลักที่มีความมุงหมายหรือ
วัตถุประสงคสุดทาย (Ultimate aim) อยูที่การคุมครองสิทธิและเสรีภาพของปจเจกบุคคลจากการใชอํานาจ

ตามอําเภอใจของรัฐ (Arbitrarily) ในสภาพการณที่รัฐมีขอจํากัด ถูกผูกพันตอกฎหมาย รวมทั้งถูกควบคุมตรวจสอบ
โดยองคกรตุลาการได ซึ่งมีหลักการที่เปนสาระสําคัญดังนี้ คือ บรรดาการกระทําทั้งหลายขององคกรของรัฐ
70
ฝายบริหารจะตองชอบดวยกฎหมายซึ่งตราขึ้นโดยองคกรของรัฐฝายนิติบัญญัติ บรรดากฎหมายทั้งหลายที่องคกร

ของรัฐฝายนิติบัญญัติไดตราขึ้นจะตองชอบดวยรัฐธรรมนูญ และการควบคุมไมใหการกระทําขององคกรของรัฐ
ฝายบริหารขัดตอกฎหมายและการควบคุมไมใหกฎหมายขององคกรของรัฐฝายนิติบัญญัติขัดตอรัฐธรรมนูญ

2) หลักสังคม – นิติรัฐ
หลักสังคม - นิติรัฐ หรือหลักสังคมรัฐ เสนอโดย Hermann Heller นักกฎหมายมหาชน
71
ผูมีชื่อเสียงชาวเยอรมันตะวันตก เขาไดเสนอหลักการดังกลาวในขอเขียนของเขาชื่อ “นิติรัฐหรือเผด็จการ” โดย

เสนอวา มีแตตองพัฒนานิติรัฐแบบเสรีดั้งเดิมไปสูสังคม – นิติรัฐ หรือนิติรัฐทางสังคมเทานั้น จึงจะปองกัน
การเผด็จการได และตามทรรศนะของ Heller หลักสังคม – นิติรัฐ หรือนิติรัฐ ทางสังคม ซึ่งเขาเสนอนั้นมีขอแตกตาง

จากนิติรัฐแบบเสรีนิยมดั้งเดิม โดยเฉพาะความเขาใจที่แตกตางกันในเรื่องความเสมอภาคในนิติรัฐวามีความ

เสมอภาคเปนเพียงรูปแบบเทานั้นเอง กลาวคือ ทุกคนเสมอภาคภายใตกฎหมายโดยไมไดพิจารณาวาแตละคน
อยูในฐานะที่จะใชสิทธิดังกลาวไดหรือไม ในนิติรัฐนั้น ฐานะความเปนอยูของคนในสังคมจะไมไดรับการพิจารณา

69 วรเจตน ภาคีรัตน, อางแลว เชิงอรรถที่ 57
70 วรพจน วิศรุตพิชญ, อางแลว เชิงอรรถที่ 60, น. 6 - 7.
71 สมยศ เชื้อไทย,อางแลว เชิงอรรถที่ 63, น. 132 - 134.

21