Page 28 - รายงานการศึกษาวิจัยฉบับสมบูรณ์ เรื่อง คณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติกับการตรวจสอบการละเมิดสิทธิมนุษยชนในความสัมพันธ์ระหว่างเอกชนด้วยกัน

๒๔

ของการกระทําขององคกรของรัฐและขอใหเพิกถอนการกระทํานั้นเสียหรือขอใหไมใชการกระทํานั้น
บังคับแกกรณีของตนหรือขอใหบังคับใหฝายปกครองชดใชคาสินไหมทดแทนแกตนแลวแตกรณี

ในกรณีที่ศาลเห็นวาการกระทํานั้นไมชอบดวยกฎหมาย ดังนั้น ในรัฐที่ปกครองโดยหลักนิติรัฐ

กฎหมายจึงเปนทั้ง “แหลงที่มา (source)” และ “ขอจํากัด (limitation)” อํานาจกระทําการตางๆ ของ
รัฐและองคกรของรัฐ ดวยเหตุนี้ จึงมีผูกลาววา “ในรัฐเสรีประชาธิปไตยนั้น ผูปกครองที่แทจริงคือ

๖๘
กฎหมายไมใชมนุษย (Government of laws, not of men)”
ปจจุบันเปนที่ยอมรับกันทั่วไปในระบบกฎหมายเยอรมันวา หลักนิติรัฐมี
องคประกอบที่สําคัญสองสวนคือ องคประกอบในทางรูปแบบและองคประกอบในทางเนื้อหา
๖๙
กลาวคือ

องคประกอบในทางรูปแบบ คือ การที่รัฐผูกพันตนเองไวกับกฎหมายที่องคกรของรัฐ
ตราขึ้นตามกระบวนการที่รัฐธรรมนูญกําหนดขึ้นหรือที่รัฐธรรมนูญมอบอํานาจไว ทั้งนี้ เพื่อจํากัด

อํานาจของรัฐลง และเมื่อพิจารณาในทางรูปแบบแลวจะเห็นไดวาหลักนิติรัฐมุงประกันความมั่นคง
แนนอนแหงนิติฐานะของบุคคล องคประกอบในทางเนื้อหาประกอบไปดวยหลักการยอยๆ

หลายประการที่สําคัญ ไดแก หลักการแบงแยกอํานาจ หลักความชอบดวยกฎหมายของการกระทํา

ขององคกรของรัฐ หลักการประกันสิทธิในกระบวนพิจารณาคดี ตลอดจนหลักการประกันสิทธิของ
ปจเจกบุคคลในการเขาถึงกระบวนการยุติธรรม

องคประกอบในทางเนื้อหา คือ การที่รัฐประกันสิทธิเสรีภาพขั้นพื้นฐานของราษฎร
โดยกําหนดใหบทบัญญัติวาดวยสิทธิเสรีภาพมีคาบังคับในระดับรัฐธรรมนูญคือ มีคาบังคับในระดับ

สูงสุด ผูกพันอํานาจมหาชนของรัฐทุกอํานาจใหตองเคารพและเรียกรองใหรัฐตองกระทําการโดย

ยุติธรรมและถูกตองและเมื่อพิจารณาในทางเนื้อหาแลวนิติรัฐจึงมุงตรงไปยังการรักษาความยุติธรรมใน
รัฐเอาไวในแงนี้ เราจึงอาจกลาวไดวา นิติรัฐมีลักษณะเปน “ยุติธรรมรัฐ” (Gerechtigkeitsstaat) และ

องคประกอบในทางเนื้อหาของหลักนิติรัฐประกอบดวยหลักการยอย ดังนี้ หลักการคุมครองความไว

เนื้อเชื่อใจที่บุคคลมีตอระบบกฎหมาย หลักการกําหนดใหสิทธิขั้นพื้นฐานของบุคคลมีคาบังคับ
ทางกฎหมายในระดับรัฐธรรมนูญและหลักความพอสมควรแกเหตุ

จากที่กลาวมาขางตนจึงอาจสรุปไดวา “หลักนิติรัฐ” เปนหลักที่มีความมุงหมายหรือ
วัตถุประสงคสุดทาย (Ultimate aim) อยูที่การคุมครองสิทธิและเสรีภาพของปจเจกบุคคลจากการใช

อํานาจตามอําเภอใจของรัฐ (Arbitrarily) ในสภาพการณที่รัฐมีขอจํากัด ถูกผูกพันตอกฎหมายรวมทั้ง
๗๐
ถูกควบคุมตรวจสอบโดยองคกรตุลาการไดซึ่งมีหลักการที่เปนสาระสําคัญดังนี้คือ บรรดาการกระทํา

๖๘
วรพจน วิศรุตพิชญ,อางแลว เชิงอรรถที่ ๖๐, น. ๗๐.
๖๙
วรเจตน ภาคีรัตน, อางแลว เชิงอรรถที่ ๕๗
๗๐
วรพจน วิศรุตพิชญ, อางแลว เชิงอรรถที่ ๖๐, น. ๖ - ๗.