Page 32 - ภาษาเพศในสังคมไทย : อำนาจ สิทธิและสุขภาวะทางเพศ

สวนที่ 1 เพศภาวะ: ขึ้นคาน 15

ขึ้นคาน

สุไลพร ชลวิไล

สํานวนไทย (ไม) โบราณ

ขึ้นคาน เปนสํานวนไทยโบราณที่ใชกันมาจนทุกวันนี้ หมายถึง “ผูหญิง
1
ที่มีอายุเลยวัยสาวแลวแตยังไมไดแตงงาน” มาจากการเรียกเรือที่ถูกยกขึ้น
มาไวบนบก (บนคาน) เพื่อรอซอม อุดรอยรั่ว หรือทาน้ํามัน ที่ตองยกเรือขึ้นคาน
เพราะเรืออาจจะมีสภาพเกาแลว หรือมีรอยรั่ว การที่เรือถูกยกขึ้นมาอยูบนคาน

ก็เทากับวาเรือนั้นหมดประโยชน หรือใชไมได และความหมายนี้เองก็ไดถูกนํา
มาใชเปรียบเทียบกับผูหญิง
“กาญจนาคพันธุ” อธิบายวา “ขึ้นคาน” เปนสํานวนหมายถึง “การเลิกราง
อยูโดดเดี่ยว สวนมากมักใชกับผูหญิงที่มีสามีเลิกรางไมเกี่ยวของ ตองอยู

คนเดียว หรือใชกับหญิงสาวที่ไมมีโอกาสจะหาคูไดเหมาะสม เชน มีฐานะสูง
หรือมั่งมีมาก ไมมีชายใดกลาเขาไปเกี่ยวของ ตองคางเริดอยู หรือวาเปน
สาวใหญแลวก็เลยไมคิดหาคู หรือไมมีชายใดเขาไปยุงเกี่ยว”
2
ในสมัยกอนคําวา “ขึ้นคาน” ไมไดมีความหมายตรงกับที่เราเขาใจกัน
อยางในสมัยนี้เสียทีเดียว โดยในสมัยกอนคําๆ นี้ถูกใชในสองความหมายคือ ใช
ทั้งกับ ผูหญิงที่หยาราง และ ผูหญิงโสดที่ยังไมไดแตงงาน ในขณะที่ปจจุบันนี้
จะใชเรียกผูหญิงที่ไมไดแตงงานมากกวา สวนผูหญิงที่หยารางนิยมใชคําวา

“แมมาย”แทน โดยคําวา “ขึ้นคาน” เปนคําที่ใชเรียกสถานะของผูหญิง เชนเดียว
กับคําวา “โสด” สวนคํานามที่ใชเรียกแทนผูหญิงที่ยังไมมีคู ไมมีสามี หรือยังไม

1 กาญจนา นาคสกุล, ศ.ดร. ภาษาไทยวันนี้ (รวมคําภาษาไทยนารูจากนิตยสารสกุลไทย และ
โทรทัศน) สํานักพิมพเพื่อนดี. กรุงเทพฯ: กรกฎาคม 2544. หนา 25.
2 กาญจนาคพันธุ. สํานวนไทย สํานักพิมพบํารุงสาสน พิมพครั้งที่ 3 กรุงเทพฯ: พ.ศ. 2522. หนา 159.

สุไลพร ชลวิไล