Page 140 - รายงานผลการศึกษาวิจัยเพื่อจัดทำข้อเสนอแนะ มาตรการหรือแนวทางในการส่งเสริมและคุ้มครองสิทธิมนุษยชนที่เกี่ยวกับการบริหารจัดการทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมอย่างยั่งยืน (ฉบับสมบูรณ์)

รายงานผลการศึกษาวิจัยเพื่อจัดท าข้อเสนอแนะ มาตรการ หรือแนวทางในการส่งเสริมและ
คุ้มครองสิทธิมนุษยชนที่เกี่ยวกับการบริหารจัดการทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมอย่างยั่งยืน

ทางการ (informal tenure) เป็นสิทธิที่เกิดขึ้นตามความเป็นจริงเช่นเดียวกับสิทธิครอบครอง ซึ่งอาจมีหรือ

ไม่มีการรองรับโดยกฎหมายก็ได้ ดังนั้น เมื่อมีการเข้าถือครองหรือเข้าใช้ประโยชน์ในที่ดินซึ่งเป็นที่ดินของรัฐ
จึงอาจเป็นกรณีที่มีกฎหมายรองรับหรือไม่มีกฎหมายรองรับ แต่มีการรองรับโดยผู้มีอ านาจตามกฎหมาย

หรือไม่มีการรองรับใดๆ เลยก็ได้ ดังนั้น แม้ประชาชนจะมีการถือครองท าประโยชน์ได้ตามความเป็นจริง แต่ไม่

สามารถออกเอกสารสิทธิในที่ดินของรัฐตามกฎหมายได้ ส่งผลให้ประชาชนผู้ใช้ประโยชน์ในที่ดินขาดความ
มั่นคงในการถือครอง ไม่อาจทราบได้ว่าตนเองจะมีสิทธิในที่ดินต่อไปอีกนานเพียงใด การวางแผนการใช้ที่ดิน

ของประชาชนกลุ่มนี้จึงเป็นไปในระยะที่สั้นที่สุดเพื่อลดความเสียหายจากการลงทุนท าประโยชน์ในที่ดิน

(2) ขาดประสิทธิภาพในการใช้ประโยชน์ในที่ดินเพื่อการสาธารณะ

สร้างความล าบากในการก าหนดนโยบายที่ดินให้เป็นไปในทิศทางเดียวกันทั้งประเทศ

การเข้าถือครองที่ดินของรัฐอย่างไม่เป็นทางการนั้น มิได้มีแต่ผลกระทบต่อความไม่แน่นอนชัดเจนใน

สิทธิของประชาชนเท่านั้น แต่ยังเป็นช่องทางให้ประชาชนผู้มิได้ยากไร้สามารถแสวงประโยชน์จากการใช้ทรัพยากร
รัฐเกินจากสิทธิขั้นพื้นฐานที่ควรคุ้มครอง เกิดการออกเอกสารสิทธิหรือให้เช่าโดยมิชอบด้วยกฎหมาย มีการ

ถือครองหลายประเภทซ้ าซ้อนอยู่ในที่ดินของรัฐ อันเนื่องมาจากการขาดกลไกการติดตามการใช้ประโยชน์ที่ดิน
ที่สงวนหวงห้ามโดยรัฐ ท าให้ผู้ก าหนดนโยบายไม่สามารถก าหนดทิศทางการใช้ประโยชน์ที่ดินในระยะยาวได้

ดังนั้น รัฐจะต้องมีมาตรการที่ชัดเจนในการใช้ประโยชน์ที่ดินของรัฐ โดยมีวัตถุประสงค์เพื่อเพิ่มความ
มั่นคงในการถือครองที่ดินของประชาชนให้สามารถใช้ประโยชนในที่ดินอย่างยั่งยืน และเพื่อความโปร่งใส

ในการใช้ที่ดินของหน่วยงานรัฐเอง ให้สามารถก าหนดทิศทางในการใช้ที่ดินอย่างยั่งยืนเช่นกัน

4.3 การก าหนดนโยบายแบบรวมศูนย์อ านาจ โดยขาดข้อมูลและการมีส่วนร่วม

ประเทศไทยมีฐานคิดนโยบายแบบรวมศูนย์อ านาจการจัดการไว้ที่ส่วนกลาง (centralisation) การ
ก าหนดนโยบายหรือการออกกฎหมายที่เกี่ยวข้องกับที่ดินและป่าไม้จึงมีลักษณะเป็นรูปแบบเดียวบังคับกับ

ทุกคน (one size fit all) มีลักษณะเป็นการสั่งการและควบคุม (command and control) และผูกขาดการ
บริหารจัดการทรัพยากรธรรมชาติไว้ที่รัฐแต่ผู้เดียว ทั้งที่ในความเป็นจริงที่ดินแต่ละพื้นที่มีศักยภาพการใช้

ประโยชน์ที่แตกต่างกัน ชุมชนและประชาชนในแต่ละพื้นที่มีวิถีชีวิตที่แตกต่างกัน จึงท าให้การจัดการโดยรัฐ
ผ่านนโยบายและกฎหมายไม่สอดคล้องกับความเป็นจริง ศักยภาพที่ดิน และวิถีชีวิตของประชาชน ประกอบกับ

การขาดการมีส่วนร่วมของผู้มีส่วนได้เสียหรือประชาชนที่อยู่ในพื้นที่ ท าให้รัฐขาดข้อมูลที่รอบด้านในเรื่องต่างๆ

ไม่ว่าจะเป็นการก าหนดรูปแบบการถือครอง หรือการให้นิยามการใช้ประโยชน์ในที่ดิน ล้วนเป็นผลผลิตจาก
แนวคิดแบบรวมศูนย์อ านาจ

แนวคิดการถือครองที่ดินหรือความเป็นเจ้าของ (ownership) แบบสังคมเมืองนั้น แตกต่างจาก
แนวคิดการถือครองในชนบท เนื่องจากมีวิถีชีวิตที่แตกต่างกัน ส่งผลให้มีลักษณะการใช้ประโยชน์หรือ

ครอบครองที่ดินที่แตกต่างกัน ยกตัวอย่าง ผู้ใช้ประโยชน์ที่ดินในเมืองจะปลูกบ้านและอยู่อาศัยในที่ดินตลอดปี

4-6 สถาบันวิจัยเพื่อการพัฒนาประเทศไทย