Page 50 - รายงานการศึกษาวิจัย เรื่อง ความสัมพันธ์ระหว่างสิทธิมนุษยชนและสิ่งแวดล้อมเพื่อการคุ้มครองสิทธิมนุษยชนที่เกี่ยวกับสิ่งแวดล้อมอย่างยั่งยืน

ความสัมพันธ์ระหว่างสิทธิมนุษยชนและสิ่งแวดล้อม
เพื่อการคุ้มครองสิทธิมนุษยชนที่เกี่ยวกับสิ่งแวดล้อมอย่างยั่งยืน

๒.๑.๒.๒ ปฏิญญาริโอ

ปฏิญญาริโอเป็นปฏิญญาสากลที่พัฒนาสืบเนื่องต่อมาจากปฏิญญาสตอกโฮล์ม ประเด็นหลัก
ของปฏิญญาริโอเป็นเรื่องแนวคิดการพัฒนาอย่างยั่งยืน (Sustainable Development) ทั้งนี้ ความสัมพันธ์ระหว่างมนุษย์

และสิ่งแวดล้อมยังคงได้มีการกล่าวถึงใน Principle 1 โดยเป็นการเชื่อมโยงประเด็นเรื่องสิ่งแวดล้อมเข้าเป็นส่วนหนึ่งของ
การพัฒนาที่ยั่งยืน กล่าวคือ Principle 1 มีใจความว่า “มนุษย์เป็นศูนย์กลางของการพัฒนาที่ยั่งยืน มนุษย์มีสิทธิในการ
มีชีวิตที่ดีโดยสอดคล้องกับธรรมชาติ” (Human beings are at the centre of concerns for sustainable

development. They are entitled to a healthy and productive life in harmony with nature.) จากถ้อยค�าของ
Principle 1 เห็นได้ว่าปฏิญญาริโอมิได้มีการรับรองหรือกล่าวถึงสิทธิของมนุษย์ในสิ่งแวดล้อมไว้โดยชัดแจ้งแต่อย่างใด
เพียงแต่เป็นการตระหนักถึงความสัมพันธ์ระหว่างการมีชีวิตที่ดีของมนุษย์และ “ธรรมชาติ” (Principle 1 ของปฏิญญาริโอ

ใช้ค�าว่า “Nature” แตกต่างจากปฏิญญาสตอกโฮล์มที่ใช้ค�าว่า “Environment”)
อนึ่ง นอกจากปฏิญญาริโอจะเชื่อมโยงเรื่องสิ่งแวดล้อมเข้ากับการพัฒนาที่ยั่งยืนแล้ว Principle 3
ยังได้ตระหนักถึงสิทธิของชนรุ่นหลังเช่นกัน โดยมีใจความว่าการพัฒนาจะต้องค�านึงถึงความต้องการทางการพัฒนา

และความต้องการทางสิ่งแวดล้อมของมนุษย์ในยุคปัจจุบันและชนรุ่นหลังด้วย (The right to development must be
fulfilled so as to equitably meet developmental and environmental needs of present and future

generations.)
จากการพิจารณาถ้อยค�าและใจความของปฏิญญาริโอข้างต้นเห็นได้ว่า สิทธิในสิ่งแวดล้อมยัง
ไม่ได้มีพัฒนาการขึ้นจากปฏิญญาสตอกโฮล์มมากนัก ดังจะเห็นได้จากการที่ปฏิญญาริโอมีเนื้อหาเกี่ยวกับสิทธิในสิ่งแวดล้อม

ไม่แตกต่างจากปฏิญญาสตอกโฮล์ม กล่าวคือ ยังไม่มีการรับรองถึงสิทธิในสิ่งแวดล้อมไว้โดยตรง แต่เป็นการตระหนักถึง
ความสัมพันธ์ระหว่างสิ่งแวดล้อมและสิทธิในการมีชีวิตของมนุษย์ ตลอดจนมีการค�านึงถึงสิทธิของชนรุ่นหลังในสิ่งแวดล้อม

อย่างไรก็ดี แม้สิทธิในสิ่งแวดล้อมอันเป็นสิทธิเชิงเนื้อหายังไม่ได้รับการรับรองเป็นการเฉพาะ แต่
ปฏิญญาริโอได้มีการกล่าวถึงสิทธิเชิงกระบวนการไว้อย่างชัดเจนมาก โดย Principle 10 ได้มีการกล่าวถึงสิทธิในการเข้าถึง
ข้อมูลข่าวสาร (Right to Access to Information) สิทธิในการมีส่วนร่วมของสาธารณะในกระบวนการตัดสินใจด้าน

สิ่งแวดล้อม (Right to Public Participation in Decision-Making) และสิทธิในการเข้าถึงความยุติธรรมด้านสิ่งแวดล้อม
(Right to Environmental Justice)
ทั้งนี้ แม้สิทธิเชิงกระบวนการจะเป็นสิทธิคนละประเภทกับสิทธิเชิงเนื้อหา แต่สิทธิเชิงกระบวนการ

ก็เป็นเครื่องมือส�าคัญในการขับเคลื่อนเพื่อน�าไปสู่สิทธิเชิงเนื้อหา การที่ปฏิญญาริโอได้มีการกล่าวถึงสิทธิเชิงกระบวนการ
ไว้อย่างชัดเจนเช่นนี้แสดงให้เห็นถึงพัฒนาการในระดับสากลของสิทธิเกี่ยวกับสิ่งแวดล้อม และสิทธิเชิงกระบวนการเหล่านี้
ยังมีลักษณะเดียวกันกับสิทธิมนุษยชนเชิงกระบวนการด้วย

นอกจากนี้ ประเด็นของสิทธิเกี่ยวกับสิ่งแวดล้อมที่ปฏิญญาริโอได้มีเพิ่มเติมขึ้นมาจากปฏิญญา
สตอกโฮล์ม ได้แก่ สิทธิของชนพื้นเมืองและชุมชนท้องถิ่นในการจัดการและพัฒนาสิ่งแวดล้อมซึ่งได้ถูกกล่าวถึงใน Principle

22 อันแสดงให้เห็นถึงการตระหนักในความสัมพันธ์ใกล้ชิดระหว่างชนพื้นเมืองและธรรมชาติ ทั้งยังตระหนักถึงความส�าคัญ
ของภูมิปัญญาและธรรมเนียมปฏิบัติของชนพื้นเมืองเกี่ยวกับสิ่งแวดล้อมด้วย

49