Page 75 - วารสารวิชาการสิทธิมนุษยชน. ปีที่ 3 ฉบับที่ 2 (กรกฎาคม - ธันวาคม 2561)
P. 75
74 วารสารวิชาการสิทธิมนุษยชน
นิย�ม องค์ประกอบและตัวชี้วัดสิทธิชุมชน
หลักการสิทธิชุมชนที่มูลนิธิพัฒนาภาคเหนือ (2543, น. 35-40) ได้นิยามของสิทธิชุมชนโดยจำาแนก
ให้เห็นตามองค์ประกอบดังต่อไปนี้
หนึ่ง สิทธิชุมชน คือข้อตกลง กฎเกณฑ์ทางสังคม หรือการพัฒนาไปสู่ความเป็นสถาบันร่วมกันของ
กลุ่มคนเกี่ยวกับการจัดการทรัพยากรธรรมชาติ การจัดการเศรษฐกิจ สังคมและอื่น ๆ นั้น ในระบบการจัดการ
ทรัพยากรและการเข้าถึงทรัพยากรธรรมชาติทางทะเล
สอง สิทธิชุมชนรูปแบบเชิงซ้อน ภายใต้ข้อตกลงจัดการร่วมกันของชุมชนจะมีสิทธิหลายประเภท
แต่สัมพันธ์กัน เช่น สิทธิการครอบครอง สิทธิการใช้ การจัดการ สิทธิแต่ละประเภทถูกจัดขึ้นมาตามความสัมพันธ์กัน
ภายใต้ความเป็นชุมชน สำาหรับสิทธิในลักษณะความสัมพันธ์เชิงซ้อน
ส�ม สิทธิชุมชนมีลักษณะเน้นการมีส่วนร่วม ไม่กีดกันการมีส่วนร่วมจากภายนอก แต่ก็สร้างเงื่อนไข
หรือกฎกติกาควบคุมการใช้จากภายนอกไม่ให้ละเมิดของชุมชน
สี่ อุดมการณ์ของสิทธิชุมชนวางอยู่บนพื้นฐานว่าด้วยความยั่งยืน และความเป็นธรรม โดยให้สมาชิก
ได้มีส่วนร่วมในการเข้าถึงทรัพยากร และได้รับการแบ่งปันทรัพยากรร่วมกันอย่างเป็นธรรม การที่ชุมชนจะอยู่รอดได้
ต้องอยู่บนพื้นฐานทรัพยากรที่ยั่งยืน ไม่ใช่บริโภคให้หมดไป
จากองค์ประกอบสิทธิชุมชนดังกล่าวอาจนำามาสู่การกำาหนดตัวชี้วัดเบื้องต้นของการมีสิทธิชุมชน
4 ประการ ได้แก่
ตัวชี้วัด ที่ 1 มีการบังคับใช้สิทธิชุมชนประสบความสำาเร็จหรือไม่ เช่น ชุมชนได้รับความไว้วางใจและ
สามารถให้คำาแนะนำาเกี่ยวกับกิจกรรมหรือนโยบายด้านการทำาประมงในอ่าวปัตตานีแก่หน่วยงานที่เกี่ยวข้อง
ตัวชี้วัดที่ 2 มีเป้าหมายเพื่อจัดการใช้และบำารุงรักษาทรัพยากรสิ่งแวดล้อมอย่างสมดุลและยั่งยืน
หรือไม่ เช่นมี การกระทำาหรือดำาเนินการเกี่ยวกับอ่าวปัตตานีเป็นไปเพื่อความสมดุลและยั่งยืนของฐานทรัพยากร
ที่ชุมชนมี
ตัวชี้วัดที่ 3 มีการบังคับใช้สิทธิในลักษณะที่ขัดต่อบทบัญญัติแห่งกฎหมายหรือไม่ เช่น มีการ
เคลื่อนไหว/ขับเคลื่อนหรือการกระทำาใด ๆ ที่ก่อให้เกิดการยอมรับการมีอยู่ของสิทธิชุมชน
ตัวชี้วัดที่ 4 มีการบังคับใช้สิทธิชุมชน ได้นำาไปสู่ความเข้มแข็งของชุมชนหรือไม่ เช่น มีกิจกรรม/
ประเพณีตามวัฒนธรรมของชุมชนดั้งเดิมที่จัดขึ้น/กระทำา เพื่อสร้างจิตสำานึกในการร่วมกันดูแลปกป้อง
ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมในชุมชน เพื่อการจัดการดูแลทรัพยากรของตน (สาวตรี สุขศรี, 2554, น. 4)
