Page 153 - รายงานผลการศึกษาวิจัยเพื่อจัดทำข้อเสนอแนะ มาตรการหรือแนวทางในการส่งเสริมและคุ้มครองสิทธิมนุษยชนที่เกี่ยวกับการบริหารจัดการทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมอย่างยั่งยืน (ฉบับสมบูรณ์)

รายงานผลการศึกษาวิจัยเพื่อจัดท าข้อเสนอแนะ มาตรการ หรือแนวทางในการส่งเสริมและ
คุ้มครองสิทธิมนุษยชนที่เกี่ยวกับการบริหารจัดการทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมอย่างยั่งยืน

ที่ดีกว่า โดยอาจจ ากัดสิทธิในการถือกรรมสิทธิ์ การเปลี่ยนมือ หรือการปล่อยเช่า ซึ่งการจัดสรรนี้ถือเป็นสิทธิใน

การรับความช่วยเหลือจากรัฐ แยกต่างหากจากชุมชนที่มีสิทธิในป่าเพราะอยู่มาก่อนการประกาศเขต หรือการ
รวมเป็นชุมชนเพื่อจัดการทรัพยากร

กลุ่มที่ 3 คือผู้ที่อยู่อาศัยตามความเป็นจริงแต่มิได้มีสิทธิตามกฎหมาย และมิได้เข้าอยู่ก่อนการเป็น
ที่ดินของรัฐ ส่วนใหญ่เป็นผู้ได้รับผลกระทบในพื้นที่เขตทหาร เนื่องจากพื้นที่บางส่วนเป็นค่ายทหารท าให้มี

ชุมชนเข้ามาอยู่อาศัยประกอบอาชีพ ท าการค้าขาย และสัมพันธ์กับชุมชนทหาร ได้รับอนุญาตหรือได้รับการ

ผ่อนผันอย่างไม่เป็นทางการ จึงมิได้มีสิทธิตามกฎหมาย

สิทธิทางวัฒนธรรม

การใช้ประโยชน์ที่ดินทางวัฒนธรรมซึ่งได้รับผลกระทบจากนโยบายและกฎหมาย อาจแบ่งได้ 2 กลุ่ม

ดังนี้

(1) มีการประกอบอาชีพในรูปแบบภูมิปัญญาดั้งเดิม เช่น ในกรณีพืชไร่หมุนเวียนของกลุ่มชาติพันธุ์

กะเหรี่ยง ที่มีการเปลี่ยนพื้นที่เพาะปลูกตามช่วงเวลา พื้นที่ที่ไม่ได้ใช้ให้เพาะปลูกจะถูกปล่อยให้
รกร้างตามธรรมชาติเพื่อฟื้นฟูสภาพดินและกลับมาใช้ใหม่ในภายหลัง เป็นต้น แต่ขัดกับสภาพการ

ใช้ประโยชน์ตามมติคณะรัฐมนตรี 30 มิถุนายน 2541 และพระราชบัญญัติสงวนและคุ้มครองป่า
พ.ศ. 2481 ที่ก าหนดให้ต้องเป็นที่ดินที่ท ากินต่อเนื่อง

(2) การใช้ที่ดินประกอบพิธีกรรมตามความเชื่อหรือศาสนา ซึ่งใช้เป็นการชั่วคราวมิได้อยู่อาศัย โดย

พื้นที่มักจะเป็นพื้นที่สาธารณประโยชน์ หรือพื้นที่ที่มีการประกาศเป็นเขตอุทยาน

สิทธิชุมชนตามรัฐธรรมนูญ

แม้จะยังมิได้มีกฎหมายในระดับพระราชบัญญัติก าหนดรายละเอียดเกี่ยวกับสิทธิชุมชนเอาไว้ก็ตาม

แต่รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช 2560 มาตรา 25 วรรคสอง ได้บัญญัติว่า “สิทธิหรือ

เสรีภาพใดที่รัฐธรรมนูญให้เป็นไปตามที่กฎหมายบัญญัติ หรือให้เป็นไปตามหลักเกณฑ์และวิธีการที่กฎหมาย
บัญญัติ แม้ยังไม่มีการตรากฎหมายนั้นขึ้นใช้บังคับ บุคคลหรือชุมชนย่อมสามารถใช้สิทธิหรือเสรีภาพนั้นได้ตาม

เจตนารมณ์ของรัฐธรรมนูญ” ดังนั้น รัฐโดยเฉพาะองค์กรที่ใช้อ านาจทางปกครองหรืออ านาจทางตุลาการจึงไม่
สามารถอ้างความไม่มีสิทธิเนื่องจากไม่มีกฎหมายบัญญัติรายละเอียดได้

สิทธิชุมชนตามรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช 2560 มาตรา 43 ประกอบไปด้วยสิทธิ
หลายประการ ซึ่งถูกละเมิดโดยนโยบาย กฎหมาย และกระบวนการยุติธรรมของรัฐ จึงต้องมีการบังคับการให้

เป็นไปตามสิทธิในประการต่างๆ ดังนี้

(1) “สิทธิในการอนุรักษ์ ฟื้นฟู หรือส่งเสริมภูมิปัญญา ศิลปะ วัฒนธรรม ขนบธรรมเนียม และจารีต

ประเพณีอันดีงามทั้งของท้องถิ่นและของชาติ” และ “สิทธิในการจัดการ บ ารุงรักษา และใช้
ประโยชน์จากทรัพยากรธรรมชาติ สิ่งแวดล้อม และความหลากหลายทางชีวภาพอย่างสมดุลและ

5-4 สถาบันวิจัยเพื่อการพัฒนาประเทศไทย