Page 7 - รายงานการศึกษาวิจัย เรื่อง ความสัมพันธ์ระหว่างสิทธิมนุษยชนและสิ่งแวดล้อมเพื่อการคุ้มครองสิทธิมนุษยชนที่เกี่ยวกับสิ่งแวดล้อมอย่างยั่งยืน

ส�ำนักงำนคณะกรรมกำรสิทธิมนุษยชนแห่งชำติ

๑) จารีตประเพณีระหว่างประเทศ - สิทธิในสิ่งแวดล้อมยังไม่อาจพัฒนาไปสู่จารีตประเพณีระหว่างประเทศ
เนื่องจากแนวทางปฏิบัติของรัฐทั้งหลายยังคงปฏิบัติไม่สอดคล้องเป็นแนวทางเดียวกัน
๒) หลักกฎหมายทั่วไป - ยังไม่พบหลักกฎหมายทั่วไปในสิทธิมนุษยชน ดังนั้น ในปัจจุบันจึงไม่อาจวิเคราะห์

หลักกฎหมายทั่วไปในกรณีของสิทธิในสิ่งแวดล้อมได้
๓) สนธิสัญญาระหว่างประเทศ – หากเป็นตราสารระหว่างประเทศอันมีมิติด้านสิทธิมนุษยชนที่เกี่ยวข้องกับ

สิ่งแวดล้อม พบว่า ยังไม่มีตราสารฉบับใดทั้งที่มีผลผูกพันและไม่ผูกพันที่กล่าวว่า สิทธิในสิ่งแวดล้อมเป็นสิทธิมนุษยชน
โดยเอกเทศ แต่ขณะเดียวกันคงปฏิเสธมิได้ว่าการคุ้มครองสิ่งแวดล้อมมีความเกี่ยวข้องกับสิทธิมนุษยชนอย่างมีนัยส�าคัญ
หากเป็นตราสารสิ่งแวดล้อมระหว่างประเทศที่มีความเกี่ยวข้องกับสิทธิมนุษยชน พบว่า ตราสารสิ่งแวดล้อมระหว่าง

ประเทศที่มีผลผูกพันรัฐ ๒๓ ฉบับ ไม่มีตราสารใดที่ระบุชัดเจนว่า สิทธิในสิ่งแวดล้อมอยู่ในฐานะของสิทธิมนุษยชน และ
ตราสารสิ่งแวดล้อมระหว่างประเทศที่ไม่มีผลผูกพันรัฐจ�านวน ๕ ฉบับ ก็มิได้กล่าวว่าสิทธิในสิ่งแวดล้อมเป็นสิทธิมนุษยชน

การยอมรับสิทธิในสิ่งแวดล้อมและการบังคับใช้สิทธิมนุษยชนกับการคุ้มครองสิ่งแวดล้อมตามหลักกฎหมาย
ระหว่างประเทศในระดับภูมิภาค สามารถแยกพิจารณาเป็น ๓ กรณี ดังนี้

๑) ภูมิภาคยุโรป - ตราสารสิ่งแวดล้อมแทบทุกฉบับจะน�าสิทธิเชิงกระบวนการมาปรับใช้แก่การคุ้มครอง
สิ่งแวดล้อม ส่วนสิทธิเชิงเนื้อหา ยอมรับว่ามี “สิทธิในการมีชีวิตอยู่ในสิ่งแวดล้อมที่ดี” ตามอนุสัญญา Aarhus ซึ่งเป็น
ตราสารด้านสิ่งแวดล้อมจึงยังไม่ได้ยอมรับว่าเป็นสิทธิมนุษยชนประเภทใหม่ เพราะเป็นการคัดลอกหลักการข้อที่ ๑ ของ

ปฏิญญาสตอกโฮล์ม ค.ศ. ๑๙๗๒ มาบัญญัติอีกครั้ง การบังคับใช้จึงเน้นแต่เพียงสิทธิมนุษยชนที่มีอยู่และได้รับการรับรอง
อยู่แล้ว
๒) ภูมิภาคอเมริกา - ตราสารของภูมิภาครับรองค�าว่า “สิทธิในการมีชีวิตอยู่ในสิ่งแวดล้อมที่ดี (Right to Live

in Healthy Environment)” ซึ่งมิใช่สิทธิในสิ่งแวดล้อมโดยเอกเทศ หากแต่เป็นการใช้สิทธิในชีวิต (Right to Life) และ
สิทธิในสุขภาพ (Right to Health) ผสมผสานกัน และการยอมรับในสิทธิดังกล่าวจ�ากัดอยู่เพียงกลุ่มประเทศในอเมริกาใต้

ที่เป็นประเทศก�าลังพัฒนาเท่านั้น
๓) ภูมิภาคแอฟริกา – กฎบัตรภูมิภาคยอมรับว่า “สิทธิในสิ่งแวดล้อมที่ดี” เป็นสิทธิมนุษยชน โดยใช้ควบคู่ไป
กับสิทธิในการพัฒนา (Right to Development) และรับรองว่าสิทธิในสิ่งแวดล้อมที่ดีเป็นสิทธิเชิงกลุ่มหรือสิทธิร่วมกัน

ของประชาชน

สิทธิในสิ่งแวดล้อมกับรัฐธรรมนูญ

หลายประเทศทั่วโลกนิยมน�าเรื่องสิทธิมนุษยชนและสิ่งแวดล้อมมาบัญญัติรับรองไว้ในรัฐธรรมนูญ จาก

ประสบการณ์ของประเทศต่าง ๆ ในสามภูมิภาคที่ได้ศึกษามา พบว่า การน�าสิทธิมนุษยชนและสิทธิในสิ่งแวดล้อมมา
บัญญัติไว้ในรัฐธรรมนูญของแต่ละประเทศมีหลายรูปแบบ ซึ่งอาจจ�าแนกได้ ๔ รูปแบบ ดังนี้
๑) การเขียนในรูปแบบของสิทธิเชิงเนื้อหา (Substantive Rights) - จ�าแนกออกได้เป็น ๒ ประเภท คือ สิทธิ

ในสิ่งแวดล้อมที่ดี (Right to Good Environment) และสิทธิในชีวิตหรือสิทธิที่จะมีชีวิตอยู่ในสิ่งแวดล้อมที่ดี (Right to
Live in Good Environment)

6