Page 18 - วารสารกฎหมายสิทธิมนุษยชน. ปีที่ 1 ฉบับที่ 1 (มกราคม - เมษายน 2563)

16 วารสารกฎหมายสิทธิมนุษยชน

ที่เปนอิสระเสรี ดังนั้น เมื่อมนุษยตางแสวงหาสภาวะที่เปนอิสระเสรีจากการถูกจํากัดโดยเจตจํานงของ

บุคคลอื่น “เสรีภาพ” จึงถูกถือวาเปนเรื่องของความมีเหตุมีผลในการใชชีวิตอยูรวมกันของ
คนในสังคม ทั้งนี้ มนุษยประกอบไปดวยลักษณะ 2 ดานหรือ 2 ขั้วอยูในตัวเอง ซึ่งไดแก ดานที่เปน
6
ความปรารถนาหรือความอยาก (desire) และดานที่มีเหตุมีผล (reason) กลาวอีกนัยหนึ่ง
7
จิตวิญญาณของมนุษยประกอบไปดวยทั้งสวนที่มีเหตุมีผลและสวนที่ไมมีเหตุมีผล ทั้งนี้ ความมีเหตุ
8
มีผลในตัวมนุษยจะทําใหมนุษยตัดสินใจในเรื่องใดเรื่องหนึ่งไปตามทัศนคติและความเขาใจตอโลก

โดยเฉพาะอยางยิ่งจะตัดสินใจไปตามหลักแหงศีลธรรมอันดีงาม และความมีเหตุมีผลนี้เองที่ทําให
มนุษยสามารถเอาชนะความปรารถนาและความอยากในตัวเองได หนาที่ของรัฐก็คือ จะตองรับรอง
และคุมครองใหมนุษยทั้งหลายในสังคมมีความสามารถในการใชเหตุและผล และดําเนินชีวิตอยู

รวมกันไปตามหลักของเหตุและผลดังกลาวนั้น Kant กลาวตอไปวา มนุษยมีอยูดวยกัน 2 ประเภท
ไดแก สัตวมนุษย (Tiermenschen) และมนุษยที่มีเหตุมีผล (Vernunftmenschen) ซึ่งมีลักษณะ
ตรงขามกันโดยสิ้นเชิง สําหรับสัตวมนุษย (Tiermenschen) นั้น ภาวการณตัดสินใจจะเปนไปตาม
9
สัญชาตญาณของสัตว การตัดสินใจในเรื่องตาง ๆ จึงเปนไปตามความปรารถนาและความตองการที่
ไมมีขอบเขตจํากัด แตสําหรับมนุษยที่มีเหตุมีผล (Vernunftmenschen) จะใชเหตุผลเปนเครื่องกํากับ

การตัดสินใจกระทําการตาง ๆ ของตนเอง โดยเหตุและผลเชนวานี้จะทําหนาที่ดั่งเปน “กฎหมายทั่วไป”
(Allgemeine Gesetze) ที่ควบคุมการตัดสินใจในเรื่องตาง ๆ ของมนุษย คําถามสําคัญมีอยูวา ในภาคใด
ของจิตใจหรือจิตวิญญาณของมนุษยที่มนุษยอาจมีเสรีภาพไดอยางแทจริง ในเรื่องดังกลาว Kant ให

คําตอบวา ในภาวะที่มนุษยตกอยูภายใตความอยากมีอยากไดของสัญชาตญาณสัตวนั้น มนุษยยอมไมมี
เสรีภาพ กลาวคือ ไมมีเสรีภาพจากความปรารถนาหรือความอยากของตนเอง แตสําหรับมนุษยผูมีเหตุ
มีผลนั้น ยอมไมปลอยใหตนเองตกอยูภายใตอารมณความรูสึกปรารถนาอันไมมีที่สิ้นสุด และยอมตนอยู
ภายใต “ระบบแหงเหตุผล” หรือ “กฎหมายทั่วไป” ดังที่กลาวไปแลว และในภาวะเชนนี้เองที่มนุษย
กลับมีเสรีภาพที่แทจริง คําอธิบายวามนุษยมีเสรีภาพภายใตระบบแหงเหตุผลหรือหลักกฎหมาย
10
ทั่วไปนี้เองที่ถูกพัฒนามาเปนหลักเรื่อง “เสรีภาพภายใตกฎหมาย” ในความหมายที่ใชอยูในปจจุบัน
และคําวาเสรีภาพภายใตกฎหมายนี้เองที่ชี้ใหเห็นถึงระบบความสัมพันธระหวางรัฐกับปจเจกบุคคล
ทั้งหลายไดอยางชัดเจนที่สุด

6 Ibid.
7 From Über Freiheit, Moral und Recht (p. 15), by Schapp, Jan, 1995, JZ 50.
8 จาก ประวัติศาสตรความคิด นิติปรัชญา (น. 85), โดย วรเจตน ภาคีรัตน, 2561, กรุงเทพฯ: พิมพครั้งที่ 1.
9 จาก ทฤษฎีสิทธิขั้นพื้นฐาน (น. 262), โดย ตอพงศ กิตติยานุพงศ, 2562, กรุงเทพฯ: วิญูชน, พิมพครั้งที่ 2.
10 From Über Freiheit, Moral und Recht. Loc.cit., “Kant und Problem der Zurechenbarkeit,” by Bojanowski,
Jochen, Zeitschrift für philosophische Forschung, 61(2), p. 207.