Page 39 - แนวปฏิบัติเพื่อการจัดการร่วมประเด็นสิทธิมนุษยชน : สิทธิชุมชนกับการจัดการทรัพยากรธรรมชาติ สิ่งแวดล้อม และการพัฒนารวมถึงสิทธิอื่นที่เกี่ยวข้อง
P. 39
สิทธิชุมชน กับการจัดการทรัพยากรธรรมชาติ 39
สิ่งแวดล้อม และการพัฒนารวมถึงสิทธิอื่นที่เกี่ยวข้อง
๑. การก�าหนดขอบเขตนิยามต่าง ๆ ให้ชัดเจน โดยเฉพาะอย่างยิ่งค�าว่า
“ชุมชน” และ “สิทธิชุมชน”
“ชุมชน” ควรเขียนให้มีความหมายชัดเจน ไม่แคบหรือกว้างเกินไป
โดยรวมถึงมิติต่าง ๆ เช่น มีทั้งชุมชนที่ยึดพื้นที่เชิงกายภาพและชุมชนเสมือนจริง
ที่ไม่ยึดติดพื้นที่ มีทั้งชุมชนที่เป็นผู้ใช้ทรัพยากร และชุมชนที่เป็นผู้ได้รับผลกระทบ
จากกิจกรรมโครงการที่มีผลกระทบต่อทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม เป็นต้น
“สิทธิชุมชน” ควรเขียนให้มีความหมายชัดเจน ไม่ควรเขียนในลักษณะ
ที่เป็นการลดทอนความซับซ้อนของสิทธินี้ให้เหลือแต่เพียงสิทธิท�ามาหากินหรือ
สิทธิปากท้อง เพราะยังมีมิติจิตวิญญาณซึ่งอาจจะไม่เกี่ยวกับเรื่องปากท้องหรือ
การท�ามาหากิน รวมถึงสิทธิด้านเศรษฐกิจซึ่งเป็นพัฒนาการของสิทธิชุมชนด้วย
๒. การรับรองสิทธิชุมชนในลักษณะเป็นสิทธิที่สามารถใช้ได้ทันที
ไม่จ�าเป็นต้องจดทะเบียน หรือมีฐานะเป็นนิติบุคคล หรือต้องเข้าสู่กระบวนการ
ขอและออกใบอนุญาตจากหน่วยงาน โดยครอบคลุมสิทธิดังต่อไปนี้
๑) สิทธิในการจัดการ บ�ารุงรักษา และใช้ประโยชน์จาก
ทรัพยากรธรรมชาติสิ่งแวดล้อม และความหลากหลายทางชีวภาพอย่างสมดุล
และยั่งยืน
๒) สิทธิที่จะร่วมกับองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นหรือรัฐในการจัดการ
บ�ารุงรักษา และใช้ประโยชน์จากทรัพยากรธรรมชาติสิ่งแวดล้อม และความ
หลากหลายทางชีวภาพอย่างสมดุลและยั่งยืน โดยก�าหนดให้สามารถใช้สิทธิ
ได้ในสองลักษณะ ได้แก่
๒.๑) สิทธิเชิงกระบวนการ คือ สิทธิในการมีส่วนร่วมกับรัฐ
ในระดับร่วมจัดการ
๒.๒) สิทธิภายใต้ระบบการจัดการร่วมโดยเอาชุมชนเป็นฐาน
โดยก�าหนดบทบาทของชุมชนให้เด่นมากกว่าบทบาทของรัฐ ซึ่งควรก�าหนด
รายละเอียดเรื่องการจัดการให้ชัดเจนในประเด็นต่าง ๆ อาทิ การแบ่งปัน
ผลประโยชน์ระหว่างชุมชนกับรัฐ การจัดให้มีช่องทางการบังคับใช้สิทธิชุมชน
