Page 140 - รายงานการศึกษาวิจัย เรื่อง เพื่อปรับปรุงแก้ไขนโยบายกฎหมายที่ละเมิดสิทธิมนุษยชนด้านที่ดินและป่า

สํานักงานคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแหงชาติ
National Human Rights Commission of Thailand

การวิเคราะหปญหาจากบทบัญญัติของกฎหมายวาดวยการปาไมพบวา แนวคิดที่ไมยอมรับการใชสิทธิ

ของชุมชนและแนวคิดในการจัดการทรัพยากรธรรมชาติของรัฐขางตนเปนพื้นฐานที่รัฐใชในการกําหนดกฎหมายวา

ดวยการปาไมที่มีผลใชบังคับตอชุมชนในพื้นที่นั้น มีปญหาในเชิงประเด็นที่สงผลกระทบตอสิทธิของชุมชน
ในการจัดการและใชประโยชนทรัพยากรปาไม อยู 3 ประการ กลาวคือ

(1) ปญหาจากการนิยามและกําหนดพื้นที่ปา (เนื้อหากฎหมาย) โดยบทบัญญัติของกฎหมายปาไม

ตางนิยามพื้นที่ “ปา” ในความหมายเดียวกันคือ “ที่ดินที่ยังมิไดมีบุคคลใดไดมาโดยชอบดวยกฎหมาย” นิยาม
พื้นที่ปาลักษณะนี้ทําใหเกิดปญหากับชุมชนเพราะแมชุมชนจะมีหลักฐานการครอบครองที่ดินมากอนการประกาศ

เขตปาและมีหลักฐานที่พิสูจนได เชน ปาชาที่ฝงศพ ตนไมใหญ หรือหลักฐานอื่นที่ชัดเจนเพียงใด แตหากไมมี
การดําเนินการโดยชอบตามกฎหมายที่ดิน บุคคลหรือชุมชนนั้นก็ไมมีสิทธิในที่ดินตลอดจนสิทธิในการจัดการ

และใชประโยชนทรัพยากรธรรมชาติภายในที่ดินที่ตนครอบครองอยูและตองตกอยูในบังคับของกฎหมายฉบับนี้

โดยกระบวนการยุติธรรมทางกฎหมายไมสนใจขอเท็จจริงวา การที่จะใหชุมชนที่อยูในพื้นที่ปาเขาหางไกลมาแจง
การครอบครองที่ดินตามกฎหมายที่ดินนั้นเปนไปไดหรือไม ทั้งนี้ ยังไมไดพิจารณาดวยวาชุมชนเหลานี้รูหรือไมวา

มีกฎหมายกําหนดใหพวกเขาตองดําเนินการดวยหรือไม ในขณะเดียวกันการกําหนดพื้นที่ใหเปนเขตรักษา
พันธุสัตวปา เขตอุทยานแหงชาติ หรือเขตปาสงวนแหงชาติ ก็เปนอํานาจของรัฐเพียงหนวยเดียวเทานั้น โดยไมได

เปดใหชุมชนซึ่งอยูอาศัยในพื้นที่มาชานานไดรับรูและมีสวนรวมในการตัดสินใจดวยเลย ทําใหรัฐพิจารณาพื้นที่

ที่เหมาะสมเฉพาะประเด็นดานความอุดมสมบูรณของทรัพยากรธรรมชาติอยูฝายเดียวเทานั้น โดยไมไดพิจารณา
ในประเด็นการครอบครองหรือใชประโยชนทรัพยากรธรรมชาติที่สัมพันธกับชุมชนในฐานะที่เปนปจจัยสําคัญ

การดํารงชีวิตของชุมชน และไมไดเปดใหชุมชนซึ่งอยูอาศัยในพื้นที่มาชานานไดมีสวนรวมในการตัดสินใจดวย

พื้นฐานแนวคิดของรัฐในการกําหนดพื้นที่ปาดังกลาวนี้ สะทอนใหเห็นแนวคิดที่ไมยอมรับตัวตนของชุมชน
และแนวคิดในการหวงกันทรัพยากรธรรมชาติโดยรัฐเพียงฝายเดียว

การไมยอมรับตัวตนของชุมชนที่ครอบครองและทําประโยชนอยูกอนแลวในพื้นที่ดังกลาว ทําใหชุมชน

กลายเปนผูกระทําผิดกฎหมายรัฐ ทั้งที่หากพิจารณาตามหลักสิทธิชุมชนทั้งตามกฎหมายระหวางประเทศ
และรัฐธรรมนูญแหงราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช 2550 ชุมชนในพื้นที่ปาหลายพื้นที่อาจถือเปนผูทรงสิทธิชุมชน

ที่รัฐตองยอมรับและใหการคุมครองการใชสิทธิของชุมชน โดยประเด็นปญหานี้ยังเชื่อมโยงไปถึงปญหาอันเกิดจาก
การทําหนาที่ของผูใชกฎหมายอีกดวยที่พบวา เจาหนาที่รัฐผูใชกฎหมายสวนใหญมีทัศนคติทางลบกับชุมชน

ในเขตปาไมเขาใจบริบททางสังคม และขาดความรูความเขาใจและศิลปะในการทํางานกับชุมชน และเจาหนาที่มัก

ใชดุลพินิจมากเกินไปและมักใชไปในทางที่มิชอบ
(2) ปญหาการหามใชประโยชนทรัพยากรธรรมชาติในพื้นที่ปา ซึ่งในอีกดานหนึ่งลวนแลวแตเปนลักษณะ

การใชประโยชนทรัพยากรธรรมชาติอันเปนพื้นฐานในการดํารงวิถีชีวิตของชุมชน ดังนั้น จึงอาจกลาวไดวา
การหามดังกลาวนั้น แทบจะทําใหชุมชนไมอาจดํารงวิถีชีวิตอยูไดเลย

รายงานการศึกษาวิจัย เรื่อง “เพื่อปรับปรุงแกไข 119
นโยบายกฎหมายที่ละเมิดสิทธิมนุษยชนดานที่ดินและปาไม”