Page 368 - รายงานผลการศึกษาวิจัย ฉบับสมบูรณ์ โครงการศึกษาวิจัยเพื่อการปรับปรุงแก้ไขนโยบายกฎหมายที่ละเมิดสิทธิมนุษยชนด้านที่ดินและป่า
P. 368
7.2 นโยบาย กฎหมาย ที่เกี่ยวกับการบริหารจัดการที่ดินราชพัสดุ
7.2.1 แนวความคิดการบริหารจัดการที่ดินของรัฐ
ระบบการบริหารจัดการที่ดินของรัฐมีรากฐานมาจากแนวความคิดในระบอบสมบูรณาญาสิทธิราช
ของไทยที่ถือว่าที่ดินทั้งหมดเป็นกรรมสิทธิ์ของพระมหากษัตริย์ และต่อมาเมื่อมีการสถาปนารัฐชาติขึ้น
แทนที่ระบอบสมบูรณาญาสิทธิราชแบบดั้งเดิม กรรมสิทธิ์ในที่ดินทั้งหมดจึงสันนิษฐานไว้ก่อนว่าเป็น
ของรัฐ เอกชนจะมีกรรมสิทธิ์หรือสิทธิในที่ดินได้ก็ต่อเมื่อรัฐมิได้ต้องการใช้ประโยชน์ในที่ดินนั้น เมื่อ
ที่ดินทั้งหมดยกเว้นที่อนุญาตให้เอกชนมีกรรมสิทธิ์หรือสิทธิครอบครองได้เป็นของรัฐ ซึ่งรวมถึงที่ดินที่
สงวนไว้เพื่อประโยชน์ร่วมกันหรือสาธารณสมบัติของแผ่นดิน อํานาจในการบริหารจัดการที่ดินของรัฐ
เหล่านั้นจึงเป็นของรัฐด้วยแต่เพียงผู้เดียว
แนวความคิดที่ถือว่ารัฐเป็นผู้มีอํานาจบริหารจัดการที่ดินแต่เพียงผู้เดียวเริ่มเปลี่ยนไป เมื่อมีการ
ประกาศใช้รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช 2540 กล่าวคือบทบัญญัติในรัฐธรรมนูญ
ฉบับนี้ ได้ก่อให้เกิดการการกระจายอํานาจการบริหารจัดการต่าง ๆ ลงไปสู่ระดับภูมิภาค ท้องถิ่นและชุมชน
เช่น ที่บัญญัติไว้ในมาตรา 46 56 79 84 284 และ 290 ซึ่งบัญญัติให้ประชาชนและชุมชนท้องถิ่น
สามารถมีส่วนร่วมกับภาครัฐในการจัดการ ใช้ประโยชน์ จากทรัพยากรธรรมชาติ โดยรัฐต้องให้การ
ส่งเสริม สนับสนุน ให้ประชาชนเข้าไปมีส่วนร่วมในการจัดการ ต่อมา รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย
พุทธศักราช 2550 ได้บัญญัติรับรองการใช้สิทธิในการมีส่วนร่วมในการจัดการทรัพยากรธรรมชาติ
ซึ่งรวมถึงที่ดินของประชาชนและชุมชนไว้อย่างชัดแจ้ง โดยไม่ต้องรอให้มีการบัญญัติกฎหมายในระดับ
พระราชบัญญัติมารองรับสิทธิตามรัฐธรรมนูญ
การบัญญัติรับรองสิทธิของประชาชนไว้ในรัฐธรรมนูญทั้งสองฉบับจึงก่อให้เกิดความขัดแย้ง
ในการบริหารจัดการที่ดินของรัฐ เนื่องด้วยกฎหมายที่เกี่ยวกับการบริหารจัดการที่ดินของรัฐส่วนใหญ่
เป็นกฎหมายที่บัญญัติขึ้นก่อนที่รัฐธรรมนูญทั้งสองฉบับจะใช้บังคับ ซึ่งให้อํานาจในการบริหารจัดการ
ที่ดินของรัฐเป็นอํานาจของรัฐแต่เพียงผู้เดียว เจ้าหน้าที่รัฐส่วนใหญ่ไม่คุ้นเคยกับการบังคับใช้กฎหมาย
ในระดับรัฐธรรมนูญ จึงอ้างอาศัยกฎหมายในระดับพระราชบัญญัติ พระราชกฤษฎีกา กฎกระทรวง
ตลอดจนประกาศและคําสั่งต่าง ๆ เป็นแนวทางในการบริหารจัดการที่ดิน
การพิจารณาให้ที่ดินเป็นที่ราชพัสดุ
ความหมายของที่ราชพัสดุตามมาตรา 4 และมาตรา 5 พระราชบัญญัติที่ราชพัสดุ พ.ศ. 2518
มาตรา 4 "ที่ราชพัสดุ" หมายความว่า อสังหาริมทรัพย์อันเป็นทรัพย์สินของแผ่นดินทุกชนิด
เว้นแต่สาธารณสมบัติของแผ่นดิน ดังต่อไปนี้
(1) ที่ดินรกร้างว่างเปล่า และที่ดินซึ่งมีผู้เวนคืนหรือทอดทิ้งหรือ กลับมาเป็นของแผ่นดินโดย
ประการอื่นตามกฎหมายที่ดิน
(2) อสังหาริมทรัพย์สําหรับพลเมืองใช้หรือสงวนไว้เพื่อประโยชน์ ของพลเมืองใช้ร่วมกัน
เป็นต้นว่าที่ชายตลิ่ง ทางนํ้า ทางหลวง ทะเลสาบ ส่วนอสังหาริมทรัพย์ของรัฐวิสาหกิจที่เป็นนิติบุคคล
และขององค์การปกครองท้องถิ่นไม่ถือว่าเป็นที่ราชพัสดุ มาตรา 5 ให้กระทรวงการคลังเป็นผู้ถือ
กรรมสิทธิ์ที่ราชพัสดุ
7‐6
