Page 94 - รายงานการศึกษาวิจัยฉบับสมบูรณ์ สิทธิชุมชนในการจัดสรรทรัพยากรน้ำโดยใช้แนวทางสันติวิธี : กรณีศึกษาพื้นที่ต้นน้ำของประเทศไทย

77

อย่างไรก็ตาม การด้าเนินการดังกล่าวเกษตรกรยังคงมุ่งเน้นการผลิตเชิงปริมาณด้วยการใช้ปุ๋ยเคมีและ
สารเคมีโดยขาดการตระหนักถึงสิ่งแวดล้อมซึ่งเป็นการกระตุ้นให้แหล่งน้้าเสื่อมคุณภาพเร็วยิ่งขึ้น

โดยเฉพาะอย่างยิ่งเมื่อปุ๋ยเคมีหรือสารเคมีถูกชะล้างลงสู่สิ่งแวดล้อม หรือเกษตรกรใช้ปัจจัยการผลิต

ดังกล่าวไม่ถูกต้อง และมีผลกระทบต่อเนื่องถึงสัตว์น้้าที่อาจได้รับสารพิษจากภาคเกษตรกรรม (สามารถ
ใจเตี้ย, 2560; สามารถ ใจเตี้ย และพัฒนา บุญญประภา, 2562)

นอกจากปัญหาด้านคุณภาพน้้าแล้วยังพบว่า บางชุมชนในพื้นที่ลุ่มน้้าลี้ยังต้องเผชิญกับปัญหา

ภัยพิบัติทางธรรมชาติ ทั้งการเกิดอุทกภัยซ้้าซากในช่วงฤดูฝน โดยเฉพาะอย่างยิ่งในเขตพื้นที่ชุมชน
ตอนกลางและตอนล่าง และภัยแล้งตลอดพื้นที่ลุ่มน้้าที่บางช่วงของแม่น้้าลี้แห้งขอดในฤดูแล้ง

ปรากฏการณ์เหล่านี้ส่งผลให้เกิดความขัดแย้งในการใช้น้้าของชุมชนที่แต่ละพื้นที่ไม่สามารถใช้

ประโยชน์จากแม่น้้าลี้ได้ไม่เท่าเทียมกันโดยเฉพาะอย่างยิ่งในช่วงฤดูแล้งที่เกษตรกรมีความจ้าเป็นต้อง
ใช้น้้าปริมาณมากประกอบการเพาะปลูกพืช (สามารถ ใจเตี้ย, 2560; สามารถ ใจเตี้ย และพัฒนา

บุญญประภา, 2562)

แนวปฏิบัติที่ดี จากปัญหาคุณภาพน้้าและปัญหาภัยพิบัติทางธรรมชาติที่เกิดขึ้นกับลุ่มน้้าลี้ซึ่ง
สามารถพบได้ตลอดเส้นทางของแม่น้้า ส่งผลให้เกิดการสร้างพื้นที่ (จัดเวที) ให้คนทั้งลุ่มน้้ามีส่วนร่วม

ในการจัดการปัญหาร่วมกันผ่าน “เวทีการประชุมความร่วมมือ การฟื้นฟู และการจัดการ

ทรัพยากรธรรมชาติจังหวัดล้าพูน” โดยหนึ่งในแผนงานที่ถูกน้ามาใช้เพื่อจัดการปัญหาดังกล่าวเป็นวิธี
หรือมาตรการการอนุรักษ์ทางสังคม (Social Measures) นั่นคือ “ประเพณีการแห่ช้างเผือก” ซึ่งเป็น

ประเพณีดั้งเดิมที่พบเห็นได้ในเขตพื้นที่ลุ่มน้้าลี้ โดยเริ่มแรกประเพณีการแห่ช้างเผือกถูกจัดขึ้น

ประมาณปี พ.ศ. 2520 มีวัตถุประสงค์เพื่อขอฝนและด้าเนินการโดยกลุ่มครูบา (พระสงฆ์) ที่เป็นลูก
ศิษย์ของครูบาศรีวิชัย ในอดีตหากปีใดเกิดวิกฤตการณ์ทางธรรมชาติ ฝนไม่ตกต้องตามฤดูกาล แม่น้้า

แห้งขอด ชาวบ้านจะจัดพิธีขอฝน (ประเพณีการแห่ช้างเผือก) ขึ้น โดยน้าไม้ไผ่มาสานเป็นรูปช้างขนาด

พอประมาณ แล้วหุ้มด้วยผ้าขาวหรือดอกฝ้ายขาว ตกแต่งให้งดงามเพื่อเป็นสัญลักษณ์แทนพระยา
ปัจจัยนาเคนทร์ ช้างคู่บารมีของพระเวสสันดร จากนั้นจึงตั้งไว้บนคานให้คนหาม 4 คน เมื่อการ

ตกแต่งรูปจ้าลองช้างแล้วเสร็จจะนิมนต์พระสงฆ์มาเจริญพระพุทธมนต์ สวดมนต์เพื่อขอฝน เทศนา

ธรรม และถวายทานแก่ช้างเผือก เมื่อเสร็จสิ้นพิธีทางศาสนาชาวบ้านจึงน้าช้างเผือกแห่ไปตามล้าน้้า
โดยแห่ตั้งแต่ปลายน้้าไปสู่ต้นน้้าซึ่งต้องใช้ระยะเวลายาวนานกว่าสองสัปดาห์ถึงจะเสร็จสิ้นพิธีการ

(ภาพที่ 4.5) ประเพณีการแห่ช้างเผือกนิยมปฏิบัติกันในช่วงเดือนกรกฎาคมหรือเดือน 9 (ของชาว

ล้านนา) ของทุกปี ในช่วงก่อนการเข้าพรรษาเพราะเป็นฤดูกาลเพาะปลูกข้าวของชาวนา (สามารถ ใจ
เตี้ย, 2560; พัลลภ หารุค้าจา และคณะ, 2561) ข้อมูลดังกล่าวแสดงให้เห็นว่าครูบาหรือพระสงฆ์มี

บทบาทส้าคัญอย่างยิ่งต่อการจัดประเพณีการแห่ช้างเผือก ดังนั้น ครูบาจึงถือเป็นกลไกส้าคัญของการ
เชื่อมโยงระหว่างโลกสมัยใหม่กับบริบทดั้งเดิมของท้องถิ่นซึ่งเป็นส่วนส้าคัญต่อการอนุรักษ์