Page 93 - รายงานการศึกษาวิจัยฉบับสมบูรณ์ สิทธิชุมชนในการจัดสรรทรัพยากรน้ำโดยใช้แนวทางสันติวิธี : กรณีศึกษาพื้นที่ต้นน้ำของประเทศไทย
P. 93
76
ความสัมพันธ์ระหว่างทรัพยากรน าและชุมชน เนื่องจากแม่น้้าลี้เป็นแม่น้้าสายเดียวที่มี
แหล่งก้าเนิดในจังหวัดล้าพูน ดังนั้นจึงเป็นเสมือนเส้นเลือดใหญ่ของจังหวัดทางด้านทิศใต้ ด้วย
ความส้าคัญดังกล่าวแม่น้้าลี้จึงมีประโยชน์ทางตรงและทางอ้อมแก่ชุมชนที่ไหลผ่านซึ่งเมื่อจ้าแนกตาม
ลักษณะทางกายภาพสามารถแบ่งการใช้ประโยชน์ ได้แก่ (1) แม่น้้าลี้ตอนบน ตั้งอยู่บริเวณต้นแม่น้้าลี้
เขตอ้าเภอทุ่งหัวช้าง ลักษณะแม่น้้าไม่กว้างมากนัก มีชุมชนกะเหรี่ยงตั้งบ้านเรือนกระจัดกระจายอยู่
ริมสองฝั่งของแม่น้้าที่มีต้นไม้ขึ้นปกคลุมหนาแน่น การใช้ประโยชน์ส่วนใหญ่เพื่อการเกษตรโดยการผัน
น้้าเข้าคลองส่งน้้า พืชที่ปลูก เช่น ข้าว ถั่วเหลือง และพืชผัก เป็นต้น (2) แม่น้้าลี้ตอนกลาง ตั้งอยู่บริเวณ
กลางของแม่น้้าลี้ เขตอ้าเภอลี้และใกล้รอยต่อเขตอ้าเภอบ้านโฮ่ง โดยแม่น้้าจะคดเคี้ยวตามลักษณะ
ภูเขา ท้าให้บางพื้นที่ล้าน้้าแคบหรือไหลผ่านจุดชุมชนที่ค่อนข้างหนาแน่น และพื้นที่เกษตรกรรมตลอด
สองฝั่งแม่น้้า พืชปลูกที่ส้าคัญ เช่น ล้าไย ข้าวโพดเลี้ยงสัตว์ และหอมแดง เป็นต้น และ (3) แม่น้้าลี้
ตอนล่าง ตั้งอยู่ตอนกลางของแม่น้้าลี้ เขตอ้าเภอบ้านโฮ่งและใกล้รอยต่อเขตอ้าเภอเวียงหนองล่อง ล้า
น้้าช่วงนี้จะกว้างและลึก เนื่องจากมีการขุดลอกแม่น้้า โดยแม่น้้าจะไหลผ่านชุมชนที่ค่อนข้างหนาแน่น
และมีการขยายเขตเมืองอย่างรวดเร็ว รวมถึงพบการปล่อยน้้าเสียในอุตสาหกรรมระดับครัวเรือน
เช่น การผลิตขนมจีนลงสู่แม่น้้าโดยตรง ตลอดสองฝั่งน้้าพบการเพาะปลูกพืชที่ส้าคัญ เช่น ล้าไย
มะม่วง หอมแดง คะน้า และกะหล่้าปลี ดังนั้น สามารถสรุปการใช้ประโยชน์จากแม่น้้าลี้ได้ 4 ลักษณะ
ได้แก่ เพื่อการอุปโภค เพื่อการเป็นแหล่งอาหาร เพื่อการเกษตร และเพื่อการสืบสานประเพณีใน
ท้องถิ่น (สามารถ ใจเตี้ย และคณะ, 2558)
ที่มาหรือสถานการณ์ปัญหาต่อการจัดการทรัพยากรน า ตลอดความยาวประมาณ 180
กิโลเมตร ที่ล้าน้้าลี้ไหลผ่านมีทั้งพื้นที่ที่มีสภาพภูมิประเทศและสภาพทางสังคมที่แตกต่างกัน แต่สิ่งที่
สามารถสะท้อนถึงปัญหาที่เกิดขึ้นกับล้าน้้าแห่งนี้คือ คุณภาพน้้าซึ่งส่วนใหญ่ในปี พ.ศ. 2560 อยู่ใน
เกณฑ์พอใช้ ขณะที่ ในปี พ.ศ. 2529 คุณภาพน้้าอยู่ในเกณฑ์ดี โดยสาเหตุของปัญหาคุณภาพน้้า
เกิดขึ้นจากหลายปัจจัย ได้แก่ (1) ป่าในเขตลุ่มน้้าลี้เสื่อมโทรมจนส่งผลให้ดินถูกชะล้างพังทลาย
จากนั้นตะกอนดินที่พังทลายจะถูกพัดพาสู่แหล่งน้้าลี้และตกตะกอนบริเวณหน้าฝายคอนกรีตท้าให้
ฝายตื้นเขินจนส่งผลให้ไม่สามารถกักเก็บน้้าหรือผันน้้าได้เต็มประสิทธิภาพ (2) ชุมชนขาดระบบการ
จัดการน้้าเสีย โดยน้้าทิ้งหรือสิ่งปฏิกูลจากครัวเรือนหรืออุตสาหกรรมระดับครัวเรือนจะไหลตามทาง
ระบายน้้าสาธารณะลงสู่แม่น้้าลี้โดยตรง โดยเฉพาะอย่างยิ่งพื้นที่ริมฝั่งแม่น้้าลี้ตอนกลางและตอนล่างที่
มีน้้าใช้อย่างเหลือเฟือหรือพื้นที่ที่อยู่ในเขตการให้บริการของการประปาส่วนภูมิภาคสาขาบ้านโฮ่ง
รวมถึงพฤติกรรมการจัดการน้้าเสียในครัวเรือนที่ประชาชนส่วนใหญ่ยังไม่ให้ความส้าคัญและเห็นว่าน้้า
เสียที่ปล่อยลงสู่สิ่งแวดล้อมไม่ส่งผลกระทบต่อคุณภาพของแม่น้้าลี้ ทั้งนี้ ยังพบการทิ้งขยะในบางพื้นที่
ตามริมตลิ่งของแม่น้้าลี้ และ (3) การด้าเนินกิจกรรมในภาคเกษตรกรรม ตลอดเส้นทางการไหลของ
แม่น้้าลี้สามารถพบเห็นการเพาะปลูกพืชหลากหลายชนิด เช่น ล้าไย มะม่วง หรือพืชผัก เป็นต้น
